عمان یکی از کشورهای حوزه‌ی خلیج فارس است که به دلیل ثبات سیاسی، رشد اقتصادی، ثروت نهفته در منابع انرژی و نیز فضای رو به توسعه‌ی سرمایه‌گذاری و اشتغال، مقصدی جذاب برای مهاجران به‌شمار می‌رود. این کشور با تاریخ و فرهنگی قدیمی، همواره در تعامل با سایر ملت‌ها بوده و امروز نیز فرصت‌های زیادی برای اشتغال، کسب‌وکار و تجربه‌کردن زندگی در محیطی چندفرهنگی فراهم کرده است. مهاجرت به عمان علاوه‌بر آثار اقتصادی و شغلی گسترده، تأثیرات فرهنگی عمیقی نیز به دنبال دارد. در این مقاله به بررسی مهم‌ترین تاثیرات فرهنگی مهاجرت به عمان، نحوه‌ی تعامل مهاجران با جامعه‌ی محلی و تغییرات سبک زندگی پرداخته می‌شود.

۱. نگاه کلی به فرهنگ عمان

عمان دارای پیشینه‌ای کهن در تجارت دریایی است و سابقه‌ی مراوده با کشورهای دور و نزدیک را در تاریخ خود ثبت کرده است. پیوندهای تاریخی با سرزمین‌های مختلف باعث شده که فرهنگ عمانی، آمیزه‌ای از مؤلفه‌های عربی، اسلامی و اندکی از تأثیرات آسیایی و آفریقایی باشد. در کنار زبان رسمی عربی، زبان انگلیسی نیز در حوزه‌های کسب‌وکار و اداری بسیار استفاده می‌شود. جامعه‌ی عمانی به مهمان‌نوازی، حفظ ارزش‌های دینی و خانوادگی، و احترام به یکدیگر شهرت دارد. این شاخصه‌های فرهنگی موجب می‌شود مهاجران در بدو ورود احساس غریبگی کمتری داشته باشند. با این وجود، آشنایی عمیق‌تر با آداب و رسوم محلی و رفتارهای اجتماعی برای ادغام بهتر با محیط جدید الزامی است.

۲. نقش دین و مذهب در جامعه‌ی عمان

اسلام رکن اصلی هویت فرهنگی در عمان است و پیروان مذاهب اسلامی، به‌ویژه مذهب اباضی، اکثریت جمعیت را تشکیل می‌دهند. شهروندان عمانی به اصول شرعی و اخلاقی اسلام پایبند هستند و اغلب سنت‌های فرهنگی—مانند احترام به بزرگان، پوشش مناسب، و حفظ حرمت روابط خانوادگی—ریشه در آموزه‌های دینی دارد. برای مهاجرانی که از پیشینه‌های مذهبی متفاوت می‌آیند، آشنایی با جایگاه دین در زندگی روزمره‌ی مردم عمان، همان‌قدر مهم است که رعایت قواعد اجتماعی و ظواهر دینی. اگرچه دولت عمان برخوردی نسبتاً مداراگونه با اقلیت‌های مذهبی دارد، مهاجران به‌ویژه در مکان‌های عمومی و رسمی باید حساسیت‌های فرهنگی را در نظر بگیرند. از این رو یادگیری نحوه‌ی پوشش و رفتار در مناسبت‌های دینی و فرهنگی اهمیت زیادی دارد و موجب حفظ احترام متقابل می‌شود.

۳. خانواده و ساختار اجتماعی

خانواده در فرهنگ عمان، نقش اساسی دارد و ساختار اجتماعی به‌شدت حول محور ارزش‌های خانوادگی می‌چرخد. بسیاری از عمانی‌ها همچنان در خانواده‌های گسترده زندگی می‌کنند یا ارتباطات نزدیکی با اقوام خود دارند. احترام به والدین، حفظ حرمت میان اعضای خانواده و حمایت از خویشاوندان در شرایط بحرانی از هنجارهای فرهنگی رایج است. مهاجرانی که با ساختارهای خانوادگی متفاوت (مانند خانواده‌ی هسته‌ای یا زندگی مجردی) به عمان می‌روند، گاه با دشواری‌هایی در فهم و درک شدت اهمیت همبستگی خانوادگی روبه‌رو می‌شوند. با این حال، مشاهده‌ی صمیمیت میان افراد خانواده و ارزش‌گذاری بر سنت‌های خانوادگی، بستری مناسب را برای عبور از تنش‌های فرهنگی ایجاد می‌کند و می‌تواند بر فرایند ادغام فرهنگی تأثیر مثبت بگذارد.

۴. نقش زبان در تعاملات فرهنگی

عربی، زبان رسمی عمان است و نقش کلیدی در تعاملات روزمره و فرهنگی بازی می‌کند. با وجود رواج انگلیسی در مراودات کاری و اقتصادی، یادگیری پایه‌های زبان عربی برای مهاجران سودمند است. تسلط—even حداقلی—بر زبان عربی، احترامی ویژه در دید عمانی‌ها برمی‌انگیزد و نشانه‌ی علاقه‌ی فرد مهاجر به فرهنگ بومی تلقی می‌شود. حتی اگر مهاجران بتوانند در محل کار یا محیط تحصیلی خود صرفاً به انگلیسی تکیه کنند، آشنایی با واژگان و عبارات ساده‌ی عربی سبب نزدیکی بیشتر به جامعه‌ی محلی و درک بهتر ظرافت‌های فرهنگی می‌شود. کتاب‌ها و کلاس‌های آموزش زبان عربی در عمان دسترس‌پذیر هستند و بخش بزرگی از مهاجران در ابتدای اقامت خود تلاش می‌کنند با مهارت‌های مکالمه‌ی عربی آشنا شوند تا روند معاشرت روزانه آسان‌تر گردد.

۵. پوشش و ظواهر فرهنگی

عمان از جمله کشورهایی است که ضمن حفظ ارزش‌های اسلامی، در بسیاری از جنبه‌ها رویکردی میانه‌رو دارد. مردان عمانی اغلب دشداشه (لباس بلند سنتی) و عمامه به‌سر می‌کنند، در حالی که زنان عمانی از عبا و حجاب متنوعی بر پایه‌ی فرهنگ محلی استفاده می‌کنند. مهاجران غیرمسلمان در انتخاب پوشش خود آزادی نسبی دارند اما لازم است به حساسیت‌های دینی و سنتی جامعه‌ی میزبان احترام بگذارند. به‌عنوان مثال، پوشیدن لباس‌های خیلی کوتاه، بدون آستین یا با یقه‌های باز در محیط‌های رسمی و عمومی، با فرهنگ محافظه‌کارانه‌ی عمان سازگار نیست. آگاهی و رعایت این موضوع در روابط اجتماعی و حرفه‌ای مهاجران تأثیر زیادی دارد و نشان‌دهنده‌ی خواست فرد برای تطبیق با ارزش‌های جامعه‌ی میزبان است.

۶. تأثیر تنوع مهاجران بر بافت فرهنگی

ترکیب جمعیتی عمان در چند دهه‌ی اخیر با ورود گروه‌های متعدد مهاجر از کشورهای آسیای جنوبی (هند، پاکستان، بنگلادش)، فیلیپین، کشورهای عربی همسایه و حتی کشورهای غربی، دستخوش تغییرات اساسی شده است. این تنوع قومیتی، مجموعه‌ای از فرهنگ‌ها، زبان‌ها، غذاها و آداب مذهبی را با خود به همراه آورده است. به‌طور طبیعی، شهرهای بزرگ مانند مسقط مکانی برای هم‌زیستی و تعامل بین مهاجران با پیشینه‌های گوناگون شده‌اند. پیدایش محله‌های مخصوص مهاجران یا بازارهای عرضه‌کننده‌ی محصولات فرهنگی، جلوه‌ای از این تکثر فرهنگی است. اگرچه این تنوع می‌تواند فضایی غنی از تبادل فرهنگی پدید آورد، اما هم‌زمان، مدیران دولتی و نیز مردم بومی را وادار کرده تا سیاست‌ها و روش‌های تازه‌ای برای حفظ هویت ملی و انسجام فرهنگی در کنار پذیرش مهاجران اتخاذ کنند.

۷. رسوم و جشن‌های ملی

کشور عمان دارای جشن‌ها و آیین‌های سنتی متعددی است که بخش مهمی از هویت فرهنگی این سرزمین را تشکیل می‌دهد. برای مثال، روز ملی عمان (۱۸ نوامبر) با شکوه فراوان جشن گرفته می‌شود و فرصت مناسبی برای نمایش غرور ملی و ارائه‌ی هنرهای محلی مانند موسیقی و رقص‌های سنتی است. جشن‌های مذهبی مانند عید فطر و عید قربان نیز جایگاه خاصی در میان خانواده‌های عمانی دارند. مهاجرانی که در خلال این اعیاد در عمان حضور دارند، شاهد آیین‌های مهربانی، مهمان‌نوازی و تبادل هدایا خواهند بود. آشنایی با فلسفه و نحوه‌ی برگزاری این آیین‌ها فرصتی را فراهم می‌آورد تا مهاجران ضمن لذت بردن از این مراسم، پلی فرهنگی بین خود و افراد محلی بسازند. مشارکت فعال مهاجران در جشن‌های ملی و مذهبی، هم‌دلی جامعه‌ی بومی را تقویت می‌کند و راهی برای درک عمیق‌تر از ارزش‌های عمانی است.

۸. تأثیر سیاست‌های دولتی بر فرهنگ مهاجرت

دولت عمان در دهه‌های گذشته با برنامه‌های عمرانی گسترده و سرمایه‌گذاری در بخش‌های زیرساخت، انرژی، گردشگری و آموزش، سعی داشته است تا همگام با رشد اقتصادی، جامعه‌ای چندفرهنگی و پذیرنده ایجاد کند. در همین راستا، قوانین مرتبط با مهاجرت، اشتغال خارجی‌ها و سهمیه‌بندی نیروی کار در بخش‌های مختلف تصویب شده‌اند. با اینکه رویکرد دولت به جذب نیروی مهاجر مثبت است، اما محدودیت‌هایی نیز برای حفظ بافت فرهنگی عمان و ایجاد فرصت‌های شغلی برابر برای عمانی‌ها برقرار است. همین موضوع می‌تواند گاهی تنش‌های فرهنگی یا نارضایتی در میان برخی مهاجران به‌وجود آورد؛ به‌ویژه وقتی مسائلی مانند حداقل دستمزد، اجازه‌ی تغییر شغل یا اخذ اقامت بلندمدت در میان باشد. با این حال، رویکردی که دولت در برگزاری رویدادهای فرهنگی مشترک یا ایجاد فضاهای عمومی مشوق تعامل اجتماعی اتخاذ کرده، موجب می‌شود روند همزیستی فرهنگی به شکل بهتری هموار شود.

۹. ادغام فرهنگی در محیط کار

از مهم‌ترین حوزه‌هایی که تأثیرات فرهنگی مهاجرت را می‌توان در آن مشاهده کرد، محیط‌های کاری در عمان است. شرکت‌های بین‌المللی، موسسات مالی، و بخش دولتی عمان همگی از نیروی کار مهاجر در سطوح گوناگون بهره می‌برند. این امر سبب شده تا روش‌های مدیریتی، سبک‌های کاری و اخلاق حرفه‌ای متنوعی کنار هم قرار بگیرند. برخی چالش‌ها نظیر تفاوت در عادت‌های کاری، نحوه‌ی ارتباط بین مدیر و کارمند، مدیریت زمان یا حتی مسائل مرتبط با تعطیلات مذهبی و رسمی، می‌تواند تنش یا سوءتفاهم ایجاد کند. با این وجود، از رهگذر همین تنوع، فرصت فراگیری مهارت‌های بین‌فرهنگی، گذشت و همفکری نیز افزایش می‌یابد. بسیاری از سازمان‌ها با برگزاری کارگاه‌های آموزشی، تقویت روحیه‌ی تیمی و رعایت استانداردهای حرفه‌ای تلاش می‌کنند تا از مزایای همکاری نیروهای بومی و مهاجر بهره ببرند و به گونه‌ای «ادغام فرهنگی» شکل دهند که در آن هر دو طرف سودمند باشند.

۱۰. جایگاه زنان مهاجر در جامعه‌ی عمان

زنان مهاجر نیز بخش قابل‌توجهی از نیروی کار و دانشجویان بین‌المللی را در عمان تشکیل می‌دهند. اگرچه جامعه‌ی عمان محافظه‌کار تلقی می‌شود، اما نقش زنان چه در میان عمانی‌ها و چه در میان مهاجران در حال رشد است. دولت عمان فرصت‌های آموزشی و شغلی متعددی در اختیار زنان قرار داده و بسیاری از دانشگاه‌ها و شرکت‌ها سیاست‌های تشویقی برای حضور بانوان در سطوح مدیریتی و تخصصی دارند. زنان مهاجر عموماً در محیط‌های اداری، نظام بهداشت و درمان، آموزش و هتلداری بیشترین نمود را دارند. با این حال، حساسیت‌های فرهنگی مرتبط با پوشش، روابط اجتماعی، و اقتضائات مذهبی همچنان برای برخی زنان مهاجر پرسش‌برانگیز است. آن‌ها به مرور زمان درمی‌یابند که رعایت چارچوب‌های متداول عمان، نه‌تنها مانع پیشرفت حرفه‌ای‌شان نمی‌شود، بلکه اعتماد و احترام بیشتری از سوی جامعه‌ی بومی ایجاد می‌کند.

۱۱. تغذیه و سبک زندگی

یکی دیگر از ابعاد فرهنگی که مهاجران در بدو ورود با آن مواجه می‌شوند، مسئله‌ی تغذیه و سبک زندگی است. غذاهای عمانی، برگرفته از سنت‌های آشپزی عربی و تأثیرات هندی و آفریقایی، ترکیبی از ادویه‌های متنوع و طعم‌های اصیل است. مهاجران با امتحان‌کردن شیرینی‌های سنتی، حلوا و گوشت‌های طعم‌دار، و همچنین نوشیدنی‌های مخصوص عربی مثل قهوه‌ی عمانی یا چای کارکاله آشنا می‌شوند. از لحاظ سبک زندگی، روزهای کاری در عمان، به‌دلیل آب‌وهوای گرم، گاه متفاوت از کشورهای معتدل است و استراحت نیمروزی در برخی ادارات و بازارها رایج است. مهاجرانی که از مناطق سردتر یا معتدل‌تر جهان می‌آیند، با چالش سازگاری با دمای بالا مواجه‌اند و باید شیوه‌ی لباس‌پوشیدن، ساعات فعالیت و حتی روش مراقبت از سلامتی را متناسب با شرایط گرم و خشک این کشور تنظیم کنند.

۱۲. آینده‌ی تعاملات فرهنگی در عمان

با توجه به حرکت عمان به سوی توسعه‌ی پایدار و گسترش رابطه با سایر کشورهای جهان، پیش‌بینی می‌شود که در سال‌های آتی تعداد مهاجران همچنان افزایش یابد و در پی آن، تأثیرات فرهنگی چندجانبه ادامه پیدا کند. این روند، موجب شکل‌گیری فضاهای بیشتری برای تبادل فرهنگی و ایجاد هنر و ادبیات میان‌فرهنگی خواهد شد. برنامه‌های دولتی در زمینه‌ی گردشگری و تجارت بین‌الملل نیز بار دیگر تأکید می‌کند که عمان در مسیر جهانی‌شدن قدم برمی‌دارد؛ روندی که مستلزم مدیریت هوشمندانه‌ی تفاوت‌ها و حفظ اصالت فرهنگ بومی است. ازاین‌رو، تعامل فرهنگی در عمان، به‌عنوان یک مسئله‌ی پویا باقی خواهد ماند و نیازمند مشارکت فعال عموم شهروندان و مهاجران برای ساختن آینده‌ای مشترک و برابر خواهد بود.

جمع‌بندی

فرهنگ به‌عنوان شالوده‌ی زیست انسانی، همواره در معرض دگرگونی و تبادل قرار دارد و مهاجرت یکی از اصلی‌ترین عوامل تحول فرهنگی به‌شمار می‌رود. در مورد عمان، می‌بینیم که این کشور از دیرباز به‌واسطه‌ی موقعیت جغرافیایی و جایگاه تاریخی، با فرهنگ‌های گوناگون در تعامل بوده و امروز نیز به رکنی مهم در جریان‌های اقتصادی و اجتماعی منطقه تبدیل شده است.

مهاجرت به عمان با خود فرصت‌های تازه‌ای برای دو طرف (جامعه‌ی بومی و مهاجران) به همراه می‌آورد: از یک‌سو مهاجران می‌توانند ضمن مشارکت در توسعه‌ی اقتصادی، با تجربه‌ی یک فرهنگ غنی و مهمان‌نواز آشنا شوند و به رشد شخصی و حرفه‌ای دست‌یابند.

از سوی دیگر، حضور مهاجران و همراهی آنان با هنجارهای اجتماعی عمان باعث می‌شود فضای فرهنگی بازتری برای شهروندان عمانی فراهم گردد و ظرفیت تحمل تفاوت‌ها و چندصدایی در جامعه گسترش یابد.

هرچند چالش‌هایی نظیر اختلاف زبانی، تفاوت باورهای دینی و سبک‌های زندگی متنوع همواره وجود دارد، اما با درک متقابل، آموزش و انعطاف‌پذیری، می‌توان مسیر تعامل سازنده را هموار کرد. به این ترتیب، تأثیرات فرهنگی مهاجرت به عمان، در عین برخورداری از جنبه‌های پیچیده و چندوجهی، بستر مناسبی برای رشد و تکامل اجتماعی فراهم آورده و افق‌های نوینی را در ذهن و نگاه مردم محلی و مهاجران ترسیم می‌کند.